روانشناسی اجتماعی چیست؟ تعریف، مفاهیم و تاریخچه‌ی آن
چه چیزی نگرش ما را شکل می‌دهد؟ چرا برخی افراد رهبران بزرگی می‌شوند؟ پیش‌داوری چگونه شکل می‌گیرد و راه غلبه بر آن چیست؟ این‌ها فقط اندک سؤالاتی است که در زمینه‌ی روانشناسی اجتماعی (Social Psychology) موردبحث قرار می‌گیرد. روان‌شناسان اجتماعی با مسائلی مواجه‌اند که تأثیری درخور بر سلامت و آسایش در زندگی دارند. در این مطلب توضیح می‌دهیم تعریف روانشناسی اجتماعی چیست و همچنین تاریخچه و تفاوت آن با دیگر رشته‌های روانشناسی را بررسی می‌کنیم.
تعریف روانشناسی اجتماعی چیست؟
به گفته‌ی روان‌شناس، گوردون آلپورت (Gordon Allport)، روانشناسی اجتماعی از روش‌های علمی برای درک و توضیح چگونگی تأثیری که افکار، احساسات و رفتار افراد از حضور حقیقی، خیالی یا فرضی سایر انسان‌ها می‌گیرند استفاده می‌کند. روانشناسی اجتماعی اساساً درباره‌ی این است که چگونه رفتار فرد از محیط اجتماعی‌ای که در آن رخ داده، تأثیر می‌پذیرد.
احتمالاً متوجه شده‌اید که سایر افراد می‌توانند تأثیری چشم‌گیر بر کردار و تصمیمات شما داشته‌باشند. این را درنظر بگیرید که رفتار شما در موقعیتی که تنها هستید برخلاف موقعیتی که سایر افراد اطراف‌تان را گرفته‌اند، چطور خواهد بود.
شاید تصمیمات و رفتارهای شما نه به تعداد افرادی که کنارتان هستند، بلکه دقیقاً به این‌که چه کسانی هستند بستگی داشته‌باشند. مثلاً، زمانی که در کنار گروهی از دوستان نزدیک خود هستید احتمالاً رفتاری متفاوت با زمانی داشته‌باشید که در کنار همکاران و ناظران کاری خود هستید.
روانشناسی اجتماعی طیف وسیعی از موضوعات اجتماعی را در بر می‌گیرد، ازجمله:
- رفتار گروهی (Group Behavior)؛
- ادراک اجتماعی (Social Perception)؛
- رهبری (Leadership)؛
- رفتار غیرکلامی (Nonverbal Behavior)؛
- هم‌نوایی (Conformity)؛
- پرخاشگری (Aggression)؛
- پیش‌داوری (Prejudice).
توجه به این نکته حائز اهمیت است که روانشناسی اجتماعی فقط به بررسی تأثیرات اجتماعی نمی‌پردازد. ادراک و تعامل اجتماعی (Social Interaction) نیز برای شناخت رفتار اجتماعی حیاتی هستند.
شیوه‌ای که ما دیگران و رفتارهای آنان را می‌بینیم (و آن‌طور که فکر می‌کنیم آن‌ها ما را می‌بینند) می‌تواند نقشی اثربخش در بسیاری از کارها و تصمیمات ما داشته‌باشد. فقط برای یک لحظه به این فکر کنید که چگونه گاهی رفتارتان در محیطی عمومی با وقتی که در خانه تنها هستید، متفاوت است. در خانه ممکن است نامنظم و با صدای بلند صحبت کنید، درحالی که شاید در محیطی عمومی در گفتار خود بیش‌تر آرام و محتاط باشید.
چرا این‌طور است؟ زیرا افراد اطراف ما به افکار، احساسات، خلق‌وخو، نگرش و ادراک ما شکل می‌بخشند. حضور افراد دیگر می‌تواند در انتخاب‌ها و اقداماتمان تفاوت ایجاد کند.
اگرچه این نوع روانشناسی بیش‌تر شبیه رشته‌ای دانشگاهی است، تحقیقاتی که در روانشناسی اجتماعی انجام می‌شود تأثیری قابل‌ملاحظه بر شناخت ما از سلامت روان و آسایش در زندگی دارد. برای مثال، تحقیق در زمینه‌ی هم‌نوایی کمک می‌کند تا توضیح دهیم چرا نوجوانان بعضی‌اوقات تلاشی زیاد برای انطباق خود با گروه اجتماعی‌شان می‌کنند؛ تلاشی که گاهی به قیمت سلامت و حال خوب‌شان تمام می‌شود.
شناخت و درک این موضوع به روان‌شناسان کمک می‌کند تا برنامه‌هایی مانند بهداشت عمومی و رویکردهایی درمانی را برای نوجوانان توسعه دهند. تمام این برنامه و رویکردها قادرند به نوجوانان در مقاومت در برابر رفتارهای بالقوه مضر مانند سیگار کشیدن، نوشیدن الکل و مصرف مواد مخدر کمک کنند.
اکنون که توضیح دادیم تعریف روانشناسی اجتماعی چیست در ادامه به تاریخچه‌ی آن می‌پردازیم.
تاریخچه‌ی روانشناسی اجتماعی
افلاطون به ایده‌ی ذهن جمعی (Crowd Mind) و مفاهیمی مانند تنبلی اجتماعی (Social Loafing) و تسهیل اجتماعی (Social Facilitation) که در اواخر دهه‌ی ۱۸۰۰ میلادی معرفی شدند اشاره کرده بود. اما بعد از جنگ جهانی دوم بود که تحقیقات در زمینه‌ی روانشناسی اجتماعی به‌طور جدی آغاز شد. وحشت دوره‌ی هولوکاست محققان را به مطالعه‌ی تأثیر اجتماع (Social Influence)، هم‌نوایی و فرمانبری (Obedience) سوق داد.
چه توضیحی برای دلیل شرکت مردم در چنین اعمال وحشیانه‌ای داریم؟ آیا مردم از دستورات پیروی می‌کردند و در برابر فشار اجتماعی سر تعظیم فرود آورده بودند؟ یا که نیروهایی دیگر در کار بود؟ روان‌شناسان اجتماعی با بررسی این سؤالات توانستند به درکی بیش‌تر و بهتر از قدرت نیروهای اجتماعی مانند اقتدار، پذیرندگی و فرمانبری برسند.
مثلاً اِستَنلی میلگرام (Stanley Milgram)، روان‌شناس اجتماعی توانست نشان دهد که مردم تا چه حد مایل‌اند برای اطاعت از شخصیت‌های قدرتمند پیش بروند. میلگرام و همکارانش در مجموعه‌ای از آزمایشات، که اکنون با نام آزمایشات ننگین شناخته می‌شوند، به شرکت‌کنندگان دستور دادند تا آن‌چه را که فکر می‌کردند یک شوک الکتریکی بالقوه خطرناک است، به فرد دیگری وارد کنند.
شوک‌ها درحقیقت واقعی نبودند و فرد دیگر هم فقط وانمود می‌کرد که توسط پالس‌های الکتریکی آسیب دیده‌است. اما ۶۵ درصد از کسانی که در این آزمایش شرکت کردند، فقط به این دلیل که یک شخصیت قدرتمند به آن‌ها گفته بود این کار را انجام دهند، بیش‌ترین شوک را وارد کردند.
روانشناسی اجتماعی در طول قرن بیستم به رشد خود ادامه داده و الهام‌بخش تحقیقاتی بوده‌است که به شناخت ما از تجربه و رفتار اجتماعی انسان‌ها کمک می‌کنند. دنیای اجتماعی ما بخشی عظیم از زندگی‌مان را فرا گرفته، پس طبیعی است که این موضوع برای بسیاری از افراد بسیار جذاب باشد.
تفاوت روانشناسی اجتماعی با سایر رشته‌ها
روانشناسی اجتماعی اغلب با خرد عامیانه (Folk Wisdom)، روانشناسی شخصیت (Personality Psychology) و جامعه‌شناسی (Sociology) اشتباه گرفته می‌شود. روانشناسی اجتماعی برخلاف خرد عامیانه که بر مشاهدات غیرعلمی و تفسیرهای غرض‌ورزانه استوار است، از روش‌های علمی و مطالعه‌ی تجربی استفاده می‌کند. محققان درباره‌ی نحوه‌ی رفتار افراد فرضیه‌سازی نمی‌کنند، بلکه آزمایشاتی را طراحی و اجرا می‌کنند که به نشان دادن روابط بین متغیرهای مختلف کمک می‌کنند.
روانشناسی شخصیت بر صفات، ویژگی‌ها و افکار فرد متمرکز است، اما روانشناسی اجتماعی بر موقعیت‌ها. روان‌شناسان اجتماعی به تأثیر محیط اجتماعی و تعاملات گروهی بر نگرش و رفتارها علاقه‌مندند.
درنهایت مهم است که بین روانشناسی اجتماعی و جامعه‌شناسی تفاوت قائل شویم. در کنار شباهت‌های بسیار این دو، جامعه‌شناسی به بررسی رفتار و تأثیرات اجتماعی در سطحی بسیار وسیع می‌پردازد. جامعه‌شناسان سنت‌ها و فرهنگ‌هایی را که در نحوه‌ی رفتار افراد مؤثرند، مدنظر قرار می‌دهد.
در عوض، روان‌شناسان بر متغیرهای مربوط به موقعیتی خاص که بر رفتار اجتماعی تأثیرگذارند، تمرکز می‌کنند. اگرچه هم روانشناسی و هم جامعه‌شناسی موضوعاتی مشابه را مطالعه می‌کنند، نگرش‌شان نسبت به این سؤالات متفاوت است.
کلام آخر
چه چیزی روانشناسی اجتماعی را به چنین موضوع مهمی تبدیل می‌کند؟ روان‌شناسان اجتماعی بر آن دسته از نگرانی‌های اجتماعی متمرکزند که تأثیری قابل‌توجه بر آسایش در زندگی فرد و همچنین سلامت جامعه به‌عنوان یک کل دارد. از جمله مشکلات مورد توجه در این حوزه می‌توان به این موارد اشاره کرد: مصرف مواد، جنایت، پیش‌داوری، خشونت خانوادگی، بهداشت عمومی، قلدرمآبی و پرخاشگری.
در این مطلب به تعریف روانشناسی اجتماعی پرداختیم و تاریخچه‌ی آن را بررسی کردیم. همچنین توضیح دادیم که تفاوت روانشناسی اجتماعی با دیگر رشته‌ها چیست. اگر سؤال یا نظری درباره‌ی این مطلب دارید با ما در میان بگذارید.
منبع: verywellmind.com
